مقررات تأسیس و ثبت شرکت های مختلط غیر سهامی و سهامی
نوع دیگری از شرکت ها هستند که شرکت های مختلف نامیده می شوند؛ این نوع شرکت ها مخلوطی هستند از شرکت های سرمایه و شرکت های اشخاص که در آن شرکای ضامن، کار و صنعت و لیاقت و استعداد خود را در شرکت می گذارند و به طور غیر محدود مسئولیت اعمال خود را قبول می کنند و عده دیگر برای استفاده از خدمات شرکای ضامن سرمایه لازم را در اختیار آنها قرار می دهند، بدون اینکه در اداره شرکت مسئولیتی داشته باشند و بیش از آن چیزی که در شرکت گذاشته اند تعهدی قبول نمی کنند؛ این نوع شرکت ها شرکت های کار و سرمایه هستند.
برخی اساتید حقوق، فلسفه وجودی این گونه شرکت ها را اینچنین بیان نموده اند:« بیشتر در مواردی که تاجری احتیاج به پول دارد و نمی خواهد قرض کند چند شریک در شرکت خود وارد می کند و مسئولیت آنها را به میزان سرمایه محدود می سازد و خود تمام تعهدات شرکت را ضمانت می نماید. بنابراین اگر پس از استهلاک سرمایه باز هم چیزی از قروض باقی مانده باشد شریک یا شرکای ضامن متضامناً مسئول پرداختند و به شرکایی که مسئولیت محدودی به میزان سرمایه دارند ارتباط پیدا نمی کند». لازم به ذکر است ثبت این گونه شرکت ها در کشور ما چندان رایج نیست و نسبت به شرکت های دیگر در حداقل می باشد و به ندرت اشخاصی هستند که تمایل به ثبت این قسم از شرکت ها در اداره ثبت شرکت ها داشته باشند.
شرکت های مختلط دو نوع هستند:
شرکت مختلط غیر سهامی و شرکت مختلط سهامی.
تعریف شرکت مختلط غیر سهامی
طبق ماده ۱۴۱ قانون تجارت، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکتی است که برای امور تجارتی در تحت اسم مخصوصی، بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود بدون انتشار سهام تشکیل می شود. شریک ضامن مسئول کلیه قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود شریک با مسئولیت محدود کسی است که مسئولیت او فقط تا میزان سرمایه ایست که در شرکت گذارده و یا بایستی بگذارد. در اسم شرکت باید عبارت( شرکت مختلط) و لااقل اسم یکی از شرکا ضامن قید شود.
نحوۀ تشکیل و ثبت شرکت مختلط غیر سهامی
برای تشکیل شرکت مختلف غیر سهامی وجود حداقل دو نفر شریک لازم است؛ یک شریک با مسئولیت محدود و یک شریک ضامن.
این نوع شرکت پس از انجام مراحل تأیید نام و ارائه اسامی شریک یا شرکای ضامن که سمت مدیریت دارند و تکمیل شرکت نامه و اساسنامه ( در صوت وجود) از طرف شرکا و ارائه آن به اداره ثبت شرکت ها همراه با سایر مدارک لازم به ثبت می رسد و بعد از ثبت در اداره ثبت شرکت ها، آگهی تأسیس شرکت در روزنامه رسمی و یکی از روزنامه های کثیر الانتشار محل ثبت شرکت آگهی می گردد.
مسئولیت شرکا
طبق ماده ۱۴۳ قانون تجارت، هریک از شرکا با مسئولیت محدود که اسمش جزء اسم شرکت باشد در مقابل طلبکاران شرکت، شریک ضامن محسوب خواهد شد. هر قراری که بر خلاف این ترتیب بین شرکا داده شده باشد در مقابل اشخاص ثالث بی اثر است.
هرکس به عنوان شریک با مسئولیت،محدود در شرکت مختلط غیر سهامی موجودی داخل شود تا معادل سهم الشرکه خود مسئول قروضی خواهد بود که شرکت قبل از ورود او داشته خواه اسم شرکت عوض شده یا نشده باشد. هرشرطی که بر خلاف این ترتیب باشد در مقابل اشخاص ثالث کان لم یکن خواهد بود( ماده ۱۵۵ قانون تجارت).
در مورد تعهداتی که شرکت مختلط غیر سهامی ممکن است قبل از ثبت شرکت کرده باشد شریک با مسئولیت محدود در مقابل اشخاص ثالث در حکم شریک ضامن خواهد بود مگر ثابت نماید که اشخاص مزبور از محدود بودن مسئولیت او اطلاع داشته اند( ماده ۱۵۰ قانون تجارت).
طبق ماده ۱۵۱ قانون تجارت، شریک ضامن را وقتی می توان شخصاً برای قروض شرکت تعقیب نمود که شرکت منحل شده باشد.
ادارۀ شرکت مختلط غیر سهامی
اداره شرکت مختلط غیر سهامی به عهده شریک یا شرکای ضامن و حدود اختیارات آنها همان است که در مورد شرکا شرکت تضامنی مقرر است.
شریک با مسئولیت محدود نه به عنوان شریک حق اداره کردن شرکت را دارد نه اداره امور شرکت از وظایف او است.
اگر شریک با مسئولیت محدود، معامله ای برای شرکت کند در مورد تعهدات ناشیه از آن معامله در مقابل طرف معامله، حکم شریک ضامن را خواهد داشت، مگر اینکه تصریح کرده باشد معامله را به سمت وکالت از طرف شرکت انجام می دهد.
هرشریک با مسئولیت محدود حق نظارت در امور شرکت داشته و می تواند از روی دفاتر و اسناد شرکت برای اطلاع شخص خود، راجع به وضعیت مالی شرکت صورت خلاصه ترتیب دهد. هر قرار دادی که بین شرکا بر خلاف این ترتیب داده شود از درجه اعتبار ساقط است( مواد ۱۴۴ الی ۱۴۷ قانون تجارت).
انتقال سهم الشرکه در شرکت مختلط غیر سهامی
هیچ شریک با مسئولیت محدود نمی تواند بدون رضایت سایر شرکا، شخص ثالثی را با انتقال تمام یا قسمتی از سهم الشرکه خود به او داخل در شرکت کند.
اگر یک یا چند نفر از شرکا با مسئولیت محدود، حق خود را در شرکت، بدون اجازه سایرین کلاً یا بعضاً به شخص ثالثی واگذار نمایند شخص مزبور، نه حق دخالت در اداره شرکت و نه حق تفتیش در امور شرکت را خواهد داشت( مواد ۱۴۸ و ۱۴۹ قانون تجارت).
مسئولیت شرکا در صورت انحلال شرکت مختلط غیر سهامی
هرگاه شرکت، به طریقی غیر از ورشکستگی منحل شود و شریک با مسئولیت محدود هنوز تمام یا قسمتی از سهم الشرکه خود را نپرداخته و یا پس از تأدیه مسترد داشته است؛طلبکاران شرکت حق دارند، معادل آنچه که از بابت سهم الشرکه باقی مانده است، مستقیماً بر علیه شریک با مسئولیت محدود، اقامه دعوی نمایند. اگر شرکت، ورشکست شود، حق مزبور را مدیر تصفیه، خواهد داشت.
اگر در نتیجه قرار داد با شرکا ضامن و یا در اثر برداشت قبلی از سرمایه شرکت، شریک با مسئولیت محدود از سهم الشرکه خود که به ثبت رسیده است بکاهد این تقلیل مادام که به ثبت نرسیده و بر طبق مقررات راجعه به نشر شرکت ها منتشر شده است، در مقابل طلبکاران شرکت معتبر نبوده و طلبکاران مزبور می تواند، برای تعهداتی که از طرف شرکت قبل از ثبت و انتشار تقلیل سرمایه به عمل آمده است، تأدیه همان سرمایه اولیه شریک با مسئولیت محدود را مطالبه نمایند.
به شریک با مسئولیت محدود، فرع نمی توان داد مگر در صورتی موجب کسر سرمایه او در شرکت نشود اگر در نتیجه ضررهای وارده، سهم الشرکه شریک با مسئولیت محدود کسر شود، مادام که این کمبود، جبران نشده، تأدیه هر ربح یا منفعتی به او ممنوع است.
هرگاه وجهی برخلاف حکم فوق تأدیه گردید شریک با مسئولیت محدود تا معادل وجه دریافتی مسئول تعهدات شرکت است مگر در موردی که با حسن نیت و اعتبار بیلان مرتبی وجهی گرفته باشد.( مواد ۱۵۲ الی ۱۵۴ قانون تجارت).
مسئولیت شرکا در صورت ورشکستگی شرکت مختلط غیر سهامی
اگر شرکت مختلط غیر سهامی، ورشکست شود دارایی شرکت بین طلبکاران خود شرکت، تقسیم شده و طلبکاران شخصی شرکا در آن حقی ندارند، سهم الشرکه شرکا با مسئولیت محدود نیز جزء دارایی شرکت محسوب خواهد شد.
اگر دارایی شرکت برای تأدیه تمام قروض آن کافی نباشد، طلبکاران آن حق دارند، بقیه طلب خود را از دارایی شخصی تمام یا هریک از شرکای ضامن، وصول کنند در این صورت بین طلبکاران شرکت و طلبکاران شخصی شرکای ضامن، تفاوتی نخواهد بود.
در صورت ورشکستگی یکی از شرکا با مسئولیت محدود، خود شرکت یا طلبکاران آن با طلبکاران شخصی شریک مزبور متساوی الحقوق خواهند بود.
مقررات مواد ۱۲۹ و ۱۳۰ در شرکت های مختلط غیر سهامی نیز لازم الرعایه است.
اگر شریک ضامن بیش از یک نفر باشد مسئولیت آنها در مقابل طلبکاران و روابط آنها با یکدیگر تابع مقررات راجع به شرکت های تضامنی است.
مقررات مواد ۱۴۰،۱۳۹،۱۳۸،۱۳۷،۱۳۶ در مورد شرکت های مختلط غیر سهامی نیز جاری است.
مرگ یا محجوریت یا ورشکستگی شریک یا شرکا با مسئولیت محدود موجب انحلال شرکت نمی شود( مواد ۱۵۶ الی ۱۶۱ قانون تجارت).
تعریف شرکت مختلط سهامی
طبق ماده ۱۶۲ قانون تجارت، شرکت مختلط سهامی شرکتی است که در تحت اسم مخصوصی بین یک نفر شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می شود.
شرکای سهامی، کسانی هستند که سرمایه آنها به صورت سهام یا قطعات سهام متساوی القیمه در آمده و مسئولیت آنها تا میزان همان سرمایه است که در شرکت دارند.
شریک ضامن کسی است که سرمایه او به صورت سهام در نیامده و مسئول کلیه قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود در صورت تعدد شریک ضامن مسئولیت آنها در مقابل طلبکاران و روابط آنها با یک دیگر تابع مقررات شرکت تضامنی خواهد بود.
طبق ماده ۱۶۳ قانون تجارت در اسم شرکت باید عبارت ( شرکت مختلف ) و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن قید شود.
مدیریت شرکت مختلط سهامی
مدیریت شرکت مختلط سهامی مخصوص به شریک یا شرکای ضامن است. در هریک از شرکت های مختلط سهامی، هیئت، لااقل مرکب از سه نفر از شرکاء برقرار می شود و این هیئت را جمع عمومی شرکا، بلافاصله بعد از تشکیل قطعی شرکت و قبل از هر اقدامی در امور شرکت معین می کند، انتخاب هیئت برحسب شرایط مقرر در اسانامه شرکت تجدید می شود و در هر صورت، اولین هیئت نظار برای یکسال انتخاب خواهد شد.
اعضای هیئت نظار از جهت اعمال اداری و نتایج حاصله از آن هیچ مسئولیتی ندارند، لیکن هریک از آنها در انجام مأموریت خود بر طبق قوانین معموله مملکتی مسئول اعمال و تقصیرات خود می باشند.
اعضای هیئت نظار دفاتر و صندوق و کلیه اسناد شرکت را تحت توقیف در آورده همه ساله گزارشی به مجمع عمومی می دهند و هرگاه در تنظیم صورت دارایی بی ترتیبی و خطایی مشاده نمایند در گزارش مذکور ذکر نموده و اگر مخالفتی با پیشنهاد مدیر شرکت، در تقسیم منافع داشته باشند دلایل خود را بیان می کنند. هیئت نظار می تواند شرکا را برای انعقاد مجمع عمومی دعوت نماید و با موافقت رأی مجمع مزبور بر طبق بند(ب) ماده ۱۸۱ قانون تجارت، بر حسب تصمیم مجمع عمومی در صورتی که در اساسنامه این حق برای مجمع مذکور تصریح شده باشد، شرکت را منحل کند.
تا پانزده روز قبل از انعقاد مجمع عمومی هر صاحب سهمی می تواند( خود یا نماینده او) در مرکز اصلی شرکت حاضر شده از صورت بیلان و صورت دارایی و گزارش هیئت نظار اطلاع حاصل کند( مواد ۱۶۴ الی ۱۷۰ قانون تجارت).
ورشکستگی شرکا در شرکت مختلط سهامی
ورشکستگی هیچ یک از شرکای ضامن موجب انحلال شرکت نخواهد شد مگر در مورد ماده ۱۳۸، قانون تجارت( در مورد ورشکستگی یکی از شرکا، انحلال وقتی صورت می گیرد که مدیر تصفیه کتباً، تقاضای انحلال شرکت را نموده و از تقاضای مزبور، شش ماه گذشته و شرکت، مدیر تصفیه را از تقاضای انحلال منصرف نکرده باشد). حکم مواد ۱۲۴ و ۱۳۴ قانون تجارت، در مورد شرکت مختلط سهامی و شرکای ضامن آن جاری است.
هرگاه شرکت مختلط سهامی ورشکست شود، شرکای سهامی تمام قیمت سهام خود را نپرداخته باشند مدیر تصفیه آنچه را که بر عهده آنها باقی است وصل می کند.
اگر شرکت به طریقی غیر از ورشکستگی منحل شد هریک از طلبکاران شرکت می تواند به هریک از شرکای سهامی که از بابت قیمت سهام خود مدیون شرکت است رجوع کرده در حدود بدهی آن شریک طلب خود را مطالبه نمایند مادام که شرکت منحل نشده طلبکاران برای وصول طلب خود، حق رجوع به هیچ یک از شرکای سهامی را ندارند.
اگر شرکت مختلط ورشکست شد تا قروض شرکت از دارایی آن تأدیه نشده طلبکاران شخصی شرکای ضامن حقی به دارایی شرکت ندارند.
انحلال شرکت مختلط سهامی
طبق ماده ۱۸۱ قانون تجارت، شرکت مختلط سهامی، در موارد ذیل منحل می شود:
الف) در مورد بندهای ۳،۲،۱ ماده ۹۳ قانون تجارت؛ ب) برحسب تصمیم مجمع عمومی در صورتی که در اساسنامه این حق برای مجمع مذکور تصریح شده باشد؛ج) بر حسب تصمیم مجمع عمومی و رضایت شرکای ضامن؛د) در صورت فوت یا محجوریت یکی از شرکای ضامن مشروط بر اینکه انحلال شرکت در این مورد در اسانامه تصریح شده باشد.
طبق ماده ۱۸۲ قانون تجارت، هرگاه در اسانامه برای مجمع عمومی حق تصمیم به انحلال معین نشده و بین مجمع عمومی و شرکای ضامن، راجع به انحلال موافقت حاصل نشود و دادگاه دلایل طرفداران انحلال را موجه ببیند حکم به انحلال خواهد داد. همین حکم در موردی نیز جاری است که یکی از شرکای ضامن به دلایلی انحلال شرکت را از دادگاه تقاضا نموده و دادگاه آن دلایل را موجه ببیند.