طبق مواد ۱ و ۲ قانون مقررات تشکیل و ثبت شرکت های سهامی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، شرکت سهامی، شرکت است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام، محدود به مبلغ اسمی سهام آنها است و این گونه شرکت ها، شرکت بازرگانی محسوب می شوند ولو اینکه موضوع عملیات آن امور بازرگانی نباشد. شرکت های سهامی به دو دسته تقسیم می شوند. شرکت های سهامی عام و شرکت های سهامی خاص.
در این فصل به مراحل تأسیس، مقررات و نحوه ثبت این دو نوع شرکت خواهیم پرداخت، نخست شرکت سهامی عام:
تعریف شرکت سهامی عام
طبق تعریفی که در ماده ۴ قانون تجارت از شرکت سهامی عام ارائه گردیده، شرکت سهامی عام، نوعی از شرکت های سهامی است که قسمتی از سرمایۀ آن از طریق فروش سهام به غیرمؤسسان (مردم) تأمین شود. سهام شرکت های سهامی عام در بورس و اوراق بهادار دادوستد می شود. در واقع عمده تفاوت شرکت سهامی عام با شرکت سهامی خاص در این است که در شرکت سهامی عام برخلاف شرکت سهامی خاص که تمام سرمایه آن از طرف سهامداران تأمین می شود، قسمتی از سرمایه از طریق فروش سهام به مردم تأمین می شود.
سازمان های بورس در بسیاری از کشورها معمولاً شرکت هایی را می پذیرند که دارای سرمایه و اعتبار بسیار قوی باشند. موسسان این گونه شرکت ها قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به عموم مردم تأمین می کنند. در این نوع شرکت ها، صاحبان سهام می توانند سهام خود را در بورس فروخته و در واقع مالکیت خود را به دیگران منتقل کنند. در شرکت سهامی عام، نقل و انتقال سهم آسان است و منوط به رضایت سایر سهامداران نمی باشد.
تعداد شرکاء در شرکت سهامی عام بسیار زیادتر از سایر انواع دیگر شرکت های تجاری است، شرکت های سهامی عام معمولاً برای فعالیت های بزرگ اقتصادی و احداث صنایع سنگین مثل ذوب آهن، خودروسازی و انجام امور مهم از قبیل تأسیس بانک ها، شرکت های بیمه، استخراج معادن بزرگ و تجارت با کشورهای خارجی و غیره که با سرمایه های فردی کوچک امکانپذیر نمی باشد، تشکیل می شوند. اکثر شرکت های بزرگ دولتی نیز در ایران در قالب شرکت های سهامی عام فعالیت می کنند.
بیشتر بخوانید : ثبت شرکت منطقه آزاد ماکو
شرایط لازم برای تأسیس و ثبت شرکت سهامی عام
الف) طبق ماده ۵ ل.ا. قانون تجارت در موقع تأسیس، سرمایه شرکت های سهامی عام از پنج میلیون ریال نباید کمتر باشد. در صورتی که سرمایه شرکت، بعد از تأسیس به هر علت از حداقل مذکور در این ماده کمتر شود باید ظرف یک سال نسبت به افزایش سرمایه تا میزان حداقل مقرر اقدام به عمل آید یا شرکت به نوع دیگری از انواع شرکت های مذکور در قانون تجارت تغییر شکل یابد وگرنه هر ذی نفع می تواند انحلال آن را از دادگاه صلاحیت دار درخواست کند.
هرگاه قبل از صدور رأی قطعی، موجب درخواست انحلال، منتفی گردد دادگاه رسیدگی را موقوف خواهد نمود.
ب) طبق ماده ۶ ل.ا قانون تجارت، برای تأسیس شرکت های سهامی عام، موسسین باید اقلاً بیست درصد سرمایه شرکت را خود تعهد کرده و لااقل سی و پنج درصد مبلغ تعهد شده را در حسابی به نام شرکت در شرف تأسیس، نزد یکی از بانک ها سپرده، سپس اظهارنامه ای به ضمیمه طرح اساسنامه شرکت و طرح اعلامیه پذیره نویسی سهام که به امضای کلیه مؤسسه رسیده باشد در تهران به اداره ثبت شرکت ها و در شهرستان ها به دایره ثبت شرکت ها و در نقاطی که دایره ثبت شرکت ها وجود ندارد به اداره ثبت اسناد و املاک محل تسلیم و رسید دریافت کنند.
تبصره – هرگاه قسمتی از تعهد مؤسسین به صورت غیرنقد باشد باید عین آن یا مدارک مالکیت آن را در همان بانکی که برای پرداخت مبلغ نقدی حساب باز شده است تودیع و گواهی بانک را به ضمیمه اظهارنامه و ضمایم آن به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم نمایند.
ج) در شرکت های سهامی عام تعداد شرکاء نباید از پنج نفر کمتر باشد.
مراحل تأسیس و ثبت شرکت سهامی عام
همانطور که قبلاً گفتیم برای ثبت هر نوع شرکت، ابتدا باید یک نام از طرف موسسین برای شرکت انتخاب و پس از تأیید نام از طرف اداره ثبت شرکت ها، مدارک لازم برای ثبت شرکت به اداره ثبت شرکت ها تحویل داده شود، در شرکت سهامی عام چون قسمتی از سرمیه شرکت از طریق فروش سهام به مردم تأمین می شود برای انجام این کار ابتدا باید پذیره نویسی سهام از طرف شرکت صورت پذیرد. طبق ماده ۱۰ ل.ا. قانون تجارت، مرجع ثبت شرکت ها پس از مطالعه اظهارنامه و ضمایم آن و تطبیق مندرجات آنها با قانون اجازه انتشار اعلامیه پذیره نویسی را صادر خواهد نمود.
اعلام پذیره نویسی سهام
پذیره نویسی یک عمل حقوقی است که به موجب آن شخص تعهد می کند با تأمین قسمتی از سرمایه شرکت در حدود مبلغی آورده شده در شرکت سهامی عام شریک شود.
طبق ماده ۱۱ ل.ا. قانون تجارت، اعلامیه پذیره نویسی باید توسط موسسین در روزنامه آگهی گردیده و نیز در بانکی که تعهد سهام نزد آن صورت می گیرد در معرض دید علاقه مندان قرار داده شود.
ظرف مهلتی که در اعلامیه پذیره نویسی معین شده است علاقه مندان به بانک مراجعه و ورقه تعهد سهام را امضاء و مبلغی را که نقداً باید پرداخت شود تأدیه و رسید دریافت می کنند.
نکاتی که باید در طرح اعلام پذیره نویسی ذکر شود
طبق ماده ۹ ل.ا قنون تجارت طرح اعلامیه پذیره نویسی باید مشتمل بر نکات زیر باشد:
- نام شرکت؛
- موضوع شرکت و نوع فعالیت هایی که شرکت به منظور آن تشکیل می شود؛
- مرکز صلی شرکت و شعب آن در صورتی که تأسیس شعبه موردنظر باشد؛
- مدت شرکت؛
- هویت کامل و اقامتگاه و شغل مؤسسین، در صورتی که تمام یا بعضی از مؤسسین در امور مربوط به موضوع شرکت یا امور مشابه با آن سوابق یا اطلاعات یا تجاربی داشته باشند ذکر آن به اختصار؛
- مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیرنقد آن به تفکیک، تعداد و نوع سهام در مورد سرمیه غیرنقد شرکت تعیین مقدار و مشخصات و اوصاف و ارزش آن به نحوی که بتوان از کم و کیف سرمایه غیرنقد اطلاع حاصل نمود؛
- در صورتی که مؤسسین مزایایی برای خود در نظر گرفته اند تعیین چگونگی و موجبات آن مزایا به تفصیل؛
- تعیین مقداری از سرمایه که مؤسسین تعهد کرده و مبلغی که پرداخت کرده اند؛
- ذکر هزینه هایی که مؤسسین تا آن موقع جهت تدارک مقدمات تشکیل شرکت و مطالعاتی که انجام گرفته است پرداخت کرده اند و برآورد هزینه های لزم تا شروع فعالیت های شرکت؛
- در صورتی که انجام موضوع شرکت قانوناً مستلزم موافقت مراجع خاصی باشد ذکر مشخصات اجازه نامه یا موافقت اصولی آن مراجع؛
- ذکر حداقل تعداد سهامی که هنگام پذیره نویسی باید توسط پذیره نویس تعهد شود و تعیین مبلغی از آنکه باید مقارن پذیره نویسی نقداً پرداخت گردد.
- ذکر شماره و مشخصات حساب بانکی که مبلغ نقدی سهام مورد تعهد باید به آن حساب پرداخت شود و تعیین مهلتی که طی آن اشخاص ذی علاقه می توانند برای پذیره نویسی و پرداخت مبلغی نقدی به بانک مراجعه کنند؛
- تصریح به اینکه اظهارنامه مؤسسین به انضمام طرح اساسنامه برای مراجعه علاقه مندان به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم شده است؛
- ذکر نام روزنامه کثیرالانتشار که هرگونه دعوت و اطلاعیه بعدی تا تشکیل مجمع عمومی موسس منحصراً در آن منتشر خواهد شد؛
- چگونگی تخصیص سهام به پذیره نویسان.
بیشتر بخوانید: موارد انحلال در شرکت های سهامی
ورقه تعهد سهام
گفتیم که به موجب ماده ۱۱ ل.ا. قانون تجارت،ظرف مهلتی که در اعلامیه پذیره نویسی معین شده است علاقه مندان به خرید سهام شرکت، باید به بانک مراجعه و ورقه تعهد سهام را امضا نمایند طبق ماده ۱۴ ل.ا.ق.ت و تبصرۀ آن ورقه تعهد سهم در دو نسخه تنظیم و با قید تاریخ به امضای پذیره نویس یا قائم مقام قانونی اول رسیده نسخه اول نزد بانک نگاهداری و نسخه دوم با قید رسید وجه و مهر و امضای بانک به پذیره نویس تسلیم می شود، در صورتی که ورقه تعهد سهم را شخصی برای دیگری امضا کند، هویت و نشانی کامل و سمت امضا کننده قید و مدرک سمت از اخذ و ضمیمه خواهد شد.
امضای ورق تعهد سهم، به خودی خود مستلزم قبول اساسنامه شرکت و تصمیمات مجامع عمومی صاحبان سهام می باشد.
مواردی که باید در ورقه تعهد سهم قید شود طبق ماده ۱۳ ل.ا. قانون تجارت به شرح زیر می باشد:
- نم، موضوع، مرکز اصلی و مدت شرکت؛
- سرمایه شرکت؛
- شماره و تاریخ اجازه انتشار اعلامیه پذیره نویسی و مرجع صدور آن؛
- تعداد سهامی که مورد تعهد واقع می شود و مبلغی اسمی آن، همچنین مبلغی که از آن بابت نقداً در موقع پذیره نویسی باید پرداخت شود.
- نام بانک و شماره حسابی که مبلغ لازم توسط پذیره نویسان باید به آن حساب پرداخت شود؛
- هویت و نشانی کامل پذیره نویس؛
- قید اینکه پذیره نویس متعهد است مبلغ پرداخت نشده سهام مورد تعهد را طبق مقررات اساسنامه شرکت پرداخت نماید.
تشکیل مجمع عمومی مؤسسین
پس از گذشتن مهلتی که برای پذیره نویسی معین شده است و یا در صورتی که مدت تمدید شده باشد بعد از انقضای مدت تمدید شده، مؤسسین حداکثر تا یک ماه به تعهدات پذیره نویسان رسیدگی و پس از احراز اینکه تمام سرمایه شرکت صحیحاً تعهد گردیده و اقلاً سی و پنج درصد آن پرداخت شده است تعداد سهام هریک از تعهدکنندگان را تعیین و اعلام و مجمع عمومی مؤسس را دعوت خواهند نمود (ماده ۱۶ ل.ا.ق.ت).
مجمع عمومی مؤسس با رعایت مقررات قانون تجارت تشکیل می شود و پس از رسیدگی احراز پذیره نویسی کلیه سهام شرکت و تأدیه مبالغ لازم و شور درباره اساسنامه شرکت و تصویب آن اولین مدیران و بازرس یا بازرسان شرکت را انتخاب می کند. مدیران و بازرسان شرکت باید کتباً قبول سمت نمایند قبول سمت به خودی خود دلیل بر این است که مدیر و بازرس با علم به تکالیف و مسئولیت های سمت خود عهده دار آن گردیده اند. از این تاریخ، شرکت، تشکیل شده محسوب می شود.
هرگونه دعوت و اطلاعیه برای صاحبان سهام تا تشکیل مجمع عمومی سالانه باید در روزنامه کثیرالانتشار منتشر شود، یکی از این دو روزنامه به وسیله مجمع عمومی مؤسس و روزنامه دیگر از طرف وزارت اطلاعات و جهانگردی (در حال حاضر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) تعیین می شود.
طبق ماده ۷۵ ل.ا. قانون تجارت و تبصرۀ آن، در مجمع عمومی مؤسس، حضور عده ای از پذیره نویسان که حداقل نصف سرمایه شرکت را تعهد نموده باشند ضروری است. اگر در اولین دعوت، اکثریت مذکور حاصل نشد، مجامع عمومی جدید فقط تا دو نوبت توسط مؤسسین دعوت می شوند مشروط بر اینکه لااقل بیست روز قبل از انعقاد آن مجمع، آگهی دعوت آن با قید دستور جلسه قبل و نتیجه آن در روزنامه کثیرالانتشاری که در اعلامیه پذیره نویسی معین شده است منتشر گردد.
مجمع عمومی جدید، وقتی قانونی است که صاحبان لاقل یک سوم سرمایه شرکت در آن حاضر باشند. در هریک از دو مجمع فوق کلیه تصمیمات باید به اکثریت دو ثلث آرای حاضرین اتخاذ شود. در صورتی که در مجمع عمومی سوم اکثریت لازم حاضر نشد، مؤسسین، عدم تشکیل شرکت را اعلام می دارند.
در مجمع عمومی مؤسس، کلیه مؤسسین و پذیره نویسان حق حضور دارند و هر سهم دارای یک رأی خواهد بود.
به موجب ماده ۷۶ ل.ا. قانون تجارت، هرگاه یک یا چند نفر از مؤسسین آورده غیرنقد داشته باشند مؤسسین باید قبل از اقدام به دعوت مجمع عمومی مؤسس، نظر کتبی کارشناس رسمی وزارت دادگستری ر در مورد ارزیابی آورده های غیرنقد جلب و آن را جزء گزارش اقدامات خود در اختیار مجمع عمومی مؤسس بگذارند. در صورتی که مؤسسین برای خود مزایایی مطالبه کرده باشند باید توجیه آن به ضمیمه گزارش مزبور به مجمع مؤسس تقدیم شود.
گزارش مربوط به ارزیابی آورده های غیرنقد و علل و موجبات مزایای مطالبه شده باید در مجمع عمومی مؤسسه مطرح گردد.
دارندگان آورده غیرنقد و کسانی که مزایای خاصی برای خود مطالبه کرده اند در موقعی که تقویم آورده غیرنقدی که تعهد کرده اند یا مزایای آنها موضوع رأی است، حق رأی ندارند و آن قسمت از سرمایه غیرنقد که موضوع مذاکره و رأی است از حیث حد نصاب جزء سرمایه شرکت منظور نخواهد شد. مجمع عمومی نمی تواند آورده های غیرنقد را بیش از آنچه که از طرف کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی شده است قبول کند (مواد ۷۷ و ۷۸ ل.ا. قانون تجارت).
گفتار پنجم – وظایف مجمع عمومی مؤسس
طبق ماده ۷۴ ل.ا. قانون تجارت، وظایف مجمع عمومی مؤسس به شرح زیر است:
- رسیدگی به گزارش مؤسسین و تصویب آن و همچنین احراز پذیره نویسی کلیه سهام شرکت و تأدیه مبالغ لازم.
- تصویب طرح اساسنامه شرکت و در صورت لزوم اصلاح آن.
- انتخاب اولین مدیران و بازرس یا بازرسان شرکت.
- تعیین روزنامه کثیرالانتشاری که هرگونه دعوت و اطلاعیه بعدی برای سهامداران تا تشکیل اولین مجمع عمومی عادی در آن منتشر خواهد شد.
تبصره – گزارش مؤسسین باید، حداقل پنج روز قبل از تشکیل مجمع عمومی مؤسس در محلی که در آگهی دعوت مجمع تعیین شده است برای مراجعه پذیره نویسان سهام آماده باشد.
تسلیم اساسنامه و سایر مدارک به اداره ثبت شرکت ها برای ثبت شرکت
به موجب ماده ۱۸ ل.ا. قانون تجارت، اساسنامه ای که به تصویب مجمع عمومی مؤسس رسیده و ضمیمه صورت جلسه مجمع و اعلامیه قبولی مدیران و بازرسان و سایر مدارک لازم جهت ثبت شرکت به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم خواهد شد؛ اداره ثبت شرکت ها پس از بررسی مدارک و نداشتن نقص نسبت به ثبت شرکت برابر مقررات اقدام خواهد نمود.
در صورتی که شرکت تا شش ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه، به ثبت نرسیده باشد، به درخواست هریک از مؤسسین یا پذیره نویسان، مرجع ثبت شرکت ها که اظهارنامه به آن تسلیم شده است گواهینامه ای حاکی از عدم ثبت شرکت صادر و به بانکی که تعهد سهام و تأدیه وجوه در آن به عمل آمده است ارسال می دارد تا مؤسسین و پذیره نویسان به بانک مراجعه و تعهدنامه و وجوه پرداختی خود را مسترد دارند در این صورت هرگونه هزینه ای که برای تأسیس شرکت پرداخت یا تعهد شده باشد به عهده مؤسسین خواهد بود (ماده ۱۹ ل.ا. قانون تجارت).