طی قوانینی که برای شرکت های تجاری وضع شده است، بازرسان جزو رکنی مهم در برخی مدل های شرکت ها هستند، در شرکت با مسئولیت محدود لزومی برای داشتن بازرس وجود ندارد و این یک امر الزامی نیست، ولی برای دیگر شرکت ها بخصوص شرکت های سهامی این موضوع امری الزامی است. به طور معمول هر شرکت سهامی حداقل باید یک بازرس داشته باشد و بر اساس شرایط شرکت ممکن است بازرسین شرکت نیز افزایش پیدا کنند.
در ادامه این مقاله ما سعی داریم تمامی مواردی که یک بازرس برای انتخاب شدن را داشته باشد را بررسی کنیم. ولی قبل از شروع باید به این نکته اشاره کرد که در شرکت سهامی داشتن یک بازرس علی البدل علاوه بر بازرس اصلی شرکت جزو نکاتی است که بای رعایت شود.
بازرس علی البدل
انتخاب یک یا چند بازرس علی البدل جزو قوانین مهم انتخاب بازرس برای شرکت های سهامی است که در ماده ۱۴۶ قانون تجارت کشور به آن اشاره شده است. به این منظور برای شرکت ها بازرس علی البدل انتخاب می‌کنند که در صورتی که بازرس اصلی معذوریتی برایش پیش آمد یا مجبور به استفعا یا حتی فوت کرد، انجام امور بازرس بدون مشکل پیش رود.
در صورت فوت یا استعفا یا سلب شرایط یا عدم قبول سمت از طرف بازرس اصلی، وظایف بازرس علی البدل در پایان مهلتی که از ابتدا برای بازرسی او معین شده است خاتمه خواهد پذیرفت.
بازرسان شرکت
بر اساس ماده ۱۷ قانون تجارت کشور اولین بازرس شرکت باید در مجمع عمومی موسس انتخاب شود و لازم به توضیح است که بازرس یک شرکت می‌تواند از بین سهامداران یا خارج از شرکت انتخاب شود. در رابطه با انتخاب بازرس در شرکت سهامی خاص تمامی موارد باید در صورتجلسه ای قید شده و به امضای کلیه سهامداران شرکت برسد. ولی برای شرکت سهامی عام انتخاب بازرس بر اساس ماده ۱۴۴ و ۱۴۶ قانون تجارت کشور و توسط مجمع عمومی عادی صورت می‌گیرد.
چه اشخاصی نمی توانند به عنوان عضو بازرس منصوب گردند ؟
در قانون تجارت پنج مورد برای افرادی که قصد بازرس شدن را دارند بین شده است. این موارد شامل موضوعات زیر است.
۱- طبق ماده ۱۱۱ قانون تجارت کشور محجورین و کسانی که حکم ورشکستگی آن ها صادر شده امکان بازرس شدن در شرکت را ندارند.
۲- در همین ماده گفته شده است که اگر شخصی مرتکب جنایت یا یکی از جنحه های سرقت ، خیانت در امانت ، کلاهبرداری ، جنحه هایی که به موجب قانون در حکم خیانت در امانت یا کلاهبرداری شده باشد و یا از این قبیل موارد امکان بازرس شدن در شرکت را ندارد.
۳- بر اساس ماده ۱۴۷ قانون تجارت کشور اعضای هیئت مدیره و یا مدیر عامل شرکت امکان بازرس شدن در شرکت را ندارند.
۴- افرادی که عضوی از اعضای خانواده مدیران یا مدیرعامل هستند امکان بازرس شدن را ندارند این موضوع برای اقرباء سببی و نسبی تا درجه سوم صادق است.
۵- افرادی که خود یا همسرش جزو افرادی هستند که توسط شرکت حقوق دریافت می‌کنند نمی‌توانند بازرس شوند.
وظایف بازرس در شرکت سهامی
۱- در هر موقع هر گونه رسیدگی و بازرسی لازم را انجام دهند.
۲- اسناد ، مدارک و اطلاعات مربوط به شرکت را مطالبه نمایند و مورد رسیدگی قرار دهند.
۳- بازرسان می‌توانند با توجه به مسئولیت خود از نظر کارشناس استفاده کنند، البته باید کارشناس را قبلا به شرکت معرفی کرده باشند، کارشناس مذکور از طرف بازرس مانند خود بازرس حق هر گونه تحقیق و رسیدگی دارند.
گزارشات سالیانه بازرس در شرکت
کلیه بازرسان در شرکت باید هرساله گزارشی نسبت به فعالیت خود تسلیم مجمع عمومی عادی شرکت کنند، این گزارشات باید موارد زیر را شامل شود.
۱- براساس ماده ۱۵۰ قانون تجارت گزارش بازرس باید ده روز قبل از تشکیل مجمع عمومی شرکت آماده شده باشد.
۲- در صورتی که مجمع عمومی بدون دریافت گزارش بازرس یا بر اساس گزارش اشخاصی که انتخاب آنان به بازرسی ممنوع بوده است ، صورت دارایی و ترازنامه و حساب سود و زیان شرکت را مورد تصویب قرار دهد این تصویب به هیچ وجه اثر قانونی ندارد و از درجه اعتبار ساقط خواهد بود.
۳- طبق ماده ۱۵۰ قانون تجارت کشور اگر بازرسان شرکت بیش از یک نفر باشد، هرکدام این امکان را دارند که جدا از یکدیگر اقدام به انجام وظایف خود کنند، ولی باید به این موضوع توجه داشت که در نهایت همه بازرسین باید یک گزارش واحد داشته باشند در صورت وجود اختلاف نظر بین آن ها موارد اختلاف با ذکر دلیل در گزارش قید خواهد شد.
نکته مهم
در صورتی که شرکتی توسط مجمع عمومی بازرسی را مشخص نکرده باشد یا یک یا چند نفر از بازرسان به عللی نتواند گرازش دهند یا از دادن گزارش امتناع کنند، ریاست دادگاه عمومی شهرستان مربوطه به تقاضای ذی‌نفع شرکت تعدای بازرس برای شرکت مقرر می‌کند تا این افراد وظایف مربوطه را تا وقتی که بازرس توسط مجمع عمومی انتخاب می گردد، انجام دهند . لازم به تضویح است که تصمیم دادگاه غیر قابل شکایت بوده است.